Bản chất của niết bàn trong đời sống và Phật giáo

Từ “Niết bàn” có nguồn gốc từ tiếng Sanskrit là “Nirvana” và tiếng Pali là “Nibhana“. Học giả Đoàn Trung Còn giải thích rằng Niết bàn là “trạng thái nhìn thấy của người tu hành khi loại bỏ hoàn toàn những phiền muộn và nhận thức rằng không còn luyến ái“, và theo quan điểm triết học, “Niết” có nghĩa là “ra khỏi” và “Bàn” hay “Bànna” có nghĩa là “rừng“, tức là thoát khỏi tình trạng mắc kẹt trong rừng phiền não và tối tăm. Pháp sư Huyền Trang giải thích Niết bàn – Nirvana như sau:

• Nir: ra khỏi, ly khai; vana: con đường vòng vèo, quanh quẩn, thay đổi. Nirvana là sự ly khai khỏi con đường quay cuồng, chuyển đổi (thoát khỏi vòng luân hồi).
• Nir: không; vana: ôi thiu, bẩn thỉu. Nirvana là trạng thái không ôi thiu, không bẩn thỉu (tinh khiết, trong sạch).
• Nir: xa lìa, tiễn biệt; vana: rừng rậm. Nirvana là sự xa lìa rừng rậm (loại bỏ những phiền tạp của cuộc sống).

Mặc dù các cách hiểu này không hoàn toàn giống nhau, nhưng đều chia sẻ một ý nghĩa cơ bản: Niết bàn là sự chấm dứt ham muốn, kết thúc chu kỳ luân hồi và trạng thái tinh khiết tuyệt đối. Đó là sự tồn tại vĩnh cửu của không-gian thời gian trong cõi tâm linh sâu thẳm của con người. Vì vậy, Niết bàn trong Phật giáo không phải là một thực tại tâm linh có không-gian và thời gian như thiên đường trong Công giáo, mà là trạng thái tâm linh hoàn toàn bình an, yên lặng, sáng suốt, không có mong muốn, không còn ái dục, không còn tình trạng mê muội và kết thúc mọi khổ đau và phiền não. Khi đề cập đến con người, hầu hết các tôn giáo thừa nhận rằng con người bao gồm hai phần: thân xác và linh hồn; thân xác tồn tại tạm thời trong khi linh hồn là vĩnh cửu, do đó sau khi thân xác bị phá hủy, linh hồn sẽ chuyển sang một thân xác mới và tiếp tục cuộc sống mới. Chỉ có Phật giáo – triết học duy nhất không thừa nhận sự tồn tại của linh hồn bất diệt, do đó không cần một không gian địa lý để linh hồn cư ngụ. Mục tiêu giải thoát trong Phật giáo không phải là đến Thiên đường hay trở về với Thượng Đế, mà là sự hủy diệt cái cá thể đầy những khát vọng dục vọng và sự u tối của cuộc sống để đạt đến Niết bàn.

Ý nghĩa của Đức Phật nhập niết bàn

Niết bàn là trạng thái chứng nhập và không có hình tượng cụ thể. Do đó, rất ít người có thể sử dụng lời để diễn tả đầy đủ ý nghĩa của quá trình niết bàn. Chỉ những Phật tử khi tu hành mới có thể hiểu và dần tiến gần hơn tới niết bàn.

Hình tượng của Đức Phật nhập niết bàn đại diện cho việc đạt được mức cao nhất trong hành trình tu hành. Nói cách khác, đây là mục tiêu chính mà các tu sĩ đang hướng đến. Trong Phật giáo, niết bàn được hiểu là trạng thái loại bỏ hoàn toàn những yếu tố như ái, sân, hận, si mê, tham lam. Chỉ khi chấm dứt những yếu tố này, con người mới có thể đạt đến trạng thái hạnh phúc tuyệt đối.

Ý nghĩa của niết bàn trong cuộc sống hiện nay

Niết bàn không chỉ tồn tại trong Phật giáo mà còn có ý nghĩa trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Không cần phải là một Phật tử, chúng ta vẫn có thể đặt tâm hồn mình vào hướng tới niết bàn. Trong quá trình rèn luyện, chúng ta sẽ biết cách loại bỏ những sự hỉ, nộ, ái, ố, tham lam, sân si…

Nhờ đó, mỗi người có thể tìm thấy sự an yên trong tâm hồn mình. Ngay cả khi đối mặt với những tình huống khó khăn và thách thức, nhân cách và tâm hồn của con người không bị thay đổi.

Chính vì lẽ đó, ngày nay có nhiều người muốn áp dụng triết lý niết bàn vào cuộc sống của mình.

Niết bàn là mục tiêu chính của những người tu hành. Vì vậy, có thể nói rằng, đối với những người theo đạo Phật, hiểu rõ niết bàn là gì và hướng tới niết bàn trong tu hành là điều cốt yếu. Hy vọng những chia sẻ từ bài viết này đã giúp bạn hiểu sâu hơn về khái niệm niết bàn và những nguyên tắc cơ bản trong đạo Phật.

Có bao nhiêu loại niết bàn

Niết bàn đại diện cho việc loại bỏ ham muốn dục vọng, kết thúc chuỗi kiếp luân hồi và đạt được sự thanh tịnh hoàn toàn. Đó là trạng thái vĩnh cửu của không-thời gian trong tâm linh sâu thẳm của con người. Do đó, Niết bàn được chia thành bốn loại chính như sau:

• Niết bàn Bổn lại tứ tánh Thanh tịnh: Đây là trạng thái cơ bản của các pháp vốn thanh tịnh, không sinh, không diệt mà tồn tại yên lặng trong không gian vô hình.
• Niết bàn Hữu dư y: Đã vượt qua sự phiền não và gánh nặng, dù còn ít nỗi khổ nhưng nghiệp chướng đã trở nên nhẹ nhàng.

• Niết bàn Vô dư y: Đã trascend sự phiền não, kết thúc sinh-tử, tất cả nghiệp báo cũng đã tiêu diệt, mọi khổ đau vĩnh viễn dứt đi.
• Niết bàn Vô trụ xứ: Đã không còn ám ảnh của những trụ tri chướng, trái tim bao dung, trí tuệ từ bi hoàn toàn không còn dính líu đến sự sinh-tử.

Làm sao để đi đến cõi niết bàn?

Lập được giới luật cho bản thân

Đầu tiên, để tâm tịnh và hồn an yên, hãy dừng hoàn toàn việc gây hại và giết chóc sinh linh. Không làm tổn thương bất kỳ loài vật nào, tránh khỏi mùi máu tanh, sẽ giúp tâm hồn trở nên nhẹ nhàng và thanh tịnh hơn. Đặc biệt, hạn chế làm tổn thương người khác, cả về thể xác lẫn lời nói gây tổn thương tinh thần. Việc kiêng kị những hành vi trên được coi là hoàn thành bước đầu tiên trong hành trình niết bàn.

Định – bước kế tiếp để tâm hồn chạm tay đến cõi Niết bàn

Tiếp theo, để tâm hồn thanh tịnh, hãy lựa chọn một nơi sinh sống phù hợp. Đó là một nơi không cần phải sống trong sự hỗn độn của thành phố, mà luôn có một góc nhỏ để tự nhìn vào bản thân, tự xem xét. Hãy luôn thực hành sự kiên nhẫn, lòng tha thứ và lòng bao dung đối với mọi sự việc trên thế gian. Trong “định” của mình, hãy để tâm hồn được yên lặng. Không nên quá nghĩ về những điều vụn vặt, tư tưởng xa lánh lối sống ích kỷ và vụ lợi.

Niết bàn là mục tiêu chính của những người tu hành. Đạt được niết bàn đồng nghĩa với việc thành công trong việc loại bỏ tham, sân, si… và duy trì trạng thái thư giãn, yên bình. Vì vậy, đối với những người theo đạo Phật, hiểu rõ niết bàn là gì và hướng tới niết bàn là điều cốt yếu. Hy vọng những chia sẻ trong bài viết này đã giúp bạn hiểu thêm về khái niệm niết bàn và những nguyên tắc cốt lõi trong đạo Phật.